زندگی پر از فرصت های ارزشمندی است که با استفاده از آنها امکان رشد و ترقی خواهیم داشت. منتها متأسفانه بسیاری از ما از اینکه قدمی رو به جلو برداریم واهمه داریم. وقتی نیازمان به خوراک، پوشاک، و مکانی برای استراحت برطرف شده است، چرا باید خود را به زحمت بیندازیم و برای پیشرفت تلاش کنیم؟ بیشتر مواقع، آنچه ما را از پیشرفت بازمی دارد و اجازه خروج از منطقه امن ذهنی را از ما سلب می کند طرز فکری شبیه به این است، و نه ناآگاهی یا نداشتن دانش و مهارت.
خبر خوب آنکه اگر بخواهیم و اراده کنیم، می توانیم این طرز فکر را تغییر دهیم. در ادامه، خواهیم گفت منطقه امن در روانشناسی چیست. در طول مسیر نیز از نکات و توصیه های مفیدی خواهیم گفت که خروج از آن را آسان تر خواهد کرد. همراه ما بمانید.
مفهوم منطقه امن در روانشناسی
پیش از هر چیز، بیایید ببینیم منطقه امن در روانشناسی یا کامفورت زون چیست و به چه حالتی از ذهن اشاره دارد. جودیث باردویک (Judith Bardwick) متفکری است که در سال ۱۹۹۱ این عبارت را برای بار نخست در کتابش تحت عنوان «خطر در منطقه امن (Danger in the Comfort Zone)» به کار برد. او در این اثر منطقه امن را این گونه توصیف می کند:
منطقه امن به حالتی رفتاری اشاره دارد که طی آن شخص اضطراب و استرسی احساس نمی کند، الگوهای رفتاری محدودی دارد، معمولا تغییر و پیشرفتی در عملکردش مشاهده نمی شود و از پذیرفتن ریسک دوری می کند.
طبق این توصیف، اگر در منطقه امن ذهنی باشیم، انگیزه ای برای پیشرفت در کار و زندگی احساس نخواهیم کرد و ترجیح مان بر این است که به انجام کارهای معمولی و روزمره ادامه دهیم و آنچه را که اکنون در اختیار داریم (که البته در این شرایط ذهنی چیز خاصی نیست و فقط امکانات اولیه برای بقا را دربرمی گیرد) با پذیرفتن ریسک به خطر نیندازیم.
مزایای خارج شدن از منطقه امن در روانشناسی
خارج شدن از منطقه امن ذهنی علاوه بر بهبود عملکرد با مزایای متعدد دیگر همراه است. در این بخش ۴ مورد از مهم ترین این مزایا را به طور مختصر معرفی خواهیم کرد.
۱- خودشکوفایی
آبراهام مازلو (Abraham Maslow)، روان شناس آمریکایی، خودشکوفایی (self-actualization) را این گونه تعریف می کند: «انسان باید به چیزی تبدیل شود که توانایی اش را دارد. می توانیم نام خودشکوفایی را بر این نیاز بگذاریم.» خارج شدن از منطقه امن ذهنی و حرکت در مسیر رشد و ترقی باعث می شود از نیازهای اولیه و فیزیولوژیک فراتر برویم.
به علاوه، سعی در برآورده کردن آرزوها و امیدهای خود داشته باشیم. با انجام این کارها به خودشکوفایی خواهیم رسید و از ظرفیت های مان برای تبدیل شدن به انسانی بهتر و توانمندتر استفاده خواهیم کرد. در سوی دیگر، اگر این کارها را نکنیم، در مراحل بعدی زندگی دچار نوعی رخوت و سستی خواهیم شد.
۲- رهایی از ذهنیت ثابت و یافتن ذهنیت رشد
کارول دوئِک (Carol Dweck) روان شناسی آمریکایی است که با انجام تحقیقات گسترده به وجود دو سیستم اعتقادی متفاوت پی برد: ذهنیت ثابت (Fixed Mindset) در مقابل ذهنیت رشد (Growth Mindset).
در طرز فکر اول، شکست نشان بی کفایتی است و انتقادها ضربه شدیدی به عزت نفس شخص وارد می کنند. حال آنکه در ذهنیت دوم، شکست ها فرصتی برای یادگیری اند. کسی که چنین ذهنیتی دارد هیچ محدودیت و مانعی را سد راه پیشرفت و ترقی خود نمی بیند. او همیشه در تلاش برای بهبود توانایی هایش است.
مزیت دیگر خروج از منطقه امن ذهنی پیدا کردن ذهنیت رشد و رهایی از ذهنیت ثابت است، که به سادگی می تواند انسان را گرفتار منطقه امن و دایره راحتی کند.
۳- انعطاف پذیری و غیرشکنندگی
نسیم طالب (Nassim Taleb) مقاله نویسی لبنانی ـ آمریکایی است که برای بار نخست سیستم های غیرشکننده (Antifragile) را معرفی کرد و از آنها سخن به میان آورد. زندگی قابل پیش بینی نیست و هر انسانی، دیر یا زود، طعم تلخی ها و مشقت های آن را خواهد چشید. کسانی که در منطقه امن باشند، حدِمرز آن را گسترده تر و گسترده تر می کنند تا دشواری ها و ابهامات زندگی را تاب بیاورند. این ویژگی انعطاف‌پذیری است.
نسیم طالب از انعطاف پذیری استفاده کرد تا سیستم جدید خود، غیرشکنندگی را معرفی کند. سیستم های غیرشکننده وقتی در معرض عوامل استرس زا، نابهنجاری ها تصادفات و نظایر اینها قرار می گیرند، به‌جای آنکه پس از گذر از مشقت به حالت قبل بازگردند (انعطاف‌پذیری)، پیشرفت می کنند و خود را تقویت می کنند. تکامل، سیستم های ایمنی جانداران و روان انسان از جمله سیستم های غیرشکننده اند.
مزیت دیگر خارج شدن از منطقه امن در روانشناسی این است که به مرور، غیرشکنندگی را جایگزین انعطاف پذیری می کند. به این صورت، انسان از مشقت های زندگی برای بهترشدن استفاده خواهد کرد.
۴- خودبسندگی
خودبسندگی (Self-Efficacy) مزیت دیگر خروج از منطقه امن ذهنی است. آلبرت باندورا (Albert Bandura) روان شناسی آمریکایی ـ کانادایی بود که برای نخستین بار این اصطلاح را مطرح کرد. به باور او، کسی که این ویژگی را پیدا کند می تواند کارهای ضروری برای دستیابی به هدفی را که در سر دارد انجام دهد. البته نه اهداف کوتاه مدتی که دستیابی به آنها دشوار است، بلکه اهداف معقول و مشخصی که امکان رسیدن به آنها در بلند مدت وجود دارد.
خارج شدن از منطقه امن ذهنی بدون آزمون و خطا ممکن نیست. این آزمون و خطا نیز بالاخره با موفقیت هایی همراه خواهد شد. تجربه این موفقیت ها باعث می شود خودبسندگی پیدا کنیم و باور داشته باشیم توانایی رشد و ترقی را خواهیم داشت.
چطور از منطقه امن خارج شویم؟ ۷ ترفند مؤثر
اکنون می دانیم منطقه امن ذهنی چیست و چرا کسانی که قصد پیشرفت در زندگی و شکوفا کردن استعدادهای شان را دارند، باید به فکر خارج شدن از آن باشند. پس می توانیم گامی فراتر بگذاریم و از راه هایی بگوییم که با کمک گرفتن از آنها می توان این خواسته را عملی کرد. ببینیم برای خروج از منطقه امن ذهنی از چه راه هایی می توان استفاده کرد:
۱- انجام متفاوت کارهای هرروزه
در کارهایی که هر روز انجام می دهیم فرصت های زیادی برای به چالش کشیدن خود در دسترس داریم. خاموش کردن موبایل و تلویزیون هنگام صرف شام، سریع تر تصمیم گرفتن راجع به اینکه چه بپوشیم، یا حتی آرام تر قدم زدن برای توجه بیشتر به آنچه اطرافمان می گذرد. با لحاظ کردن همین تغییرات کوچک در زندگی روزمره می توان به آرامی از عادت های قدیمی فاصله گرفت و فرصتی برای خروج از منطقه امن ذهنی پیدا کرد.
۲- بسط دادن مهارت های شغلی و کاری
آموختن مهارت های تازه انسان را خلاق تر می کند و به او اعتماد به نفس می بخشد. به علاوه که با انجام این کار موقعیت های شغلی بهتر و بیشتری فراهم خواهد شد.
آموختن مهارت هایی مثل صحبت کردن در جمع مردم، مذاکره و مدیریت واقعا برای بسیاری از ما چالش جدید و دشواری است. منتها اگر برای آموختنشان وقت و انرژی بگذاریم حتما نتایج مثبت آن را در زندگی خواهیم دید. با آموختن چنین مهارت هایی تاب و تحمل بیشتری پیدا می کنیم (به این معنا که اگر شکست بخوریم، کمتر زمان می برد تا دوباره سر پا شویم)، بیشتر احساس رضایت از خود خواهیم داشت و فرصت های تازه‌ای پیش رویمان خواهیم دید.
ویژگی ها و احساساتی که عبور از منطقه امن در روانشناسی را ساده تر خواهند کرد.
۳- امتحان‌کردن رژیم غذایی جدید
کنار گذاشتن عادت مصرف غذاهای ناسالم و سردستی، و پایبندی به رژیم غذایی سالم و مغذی راهکار دیگری است برای خروج از منطقه امن ذهنی، چون کاری جدید است و برای انجام آن باید عادتی ناسالم را کنار بگذاریم. داشتن رژیم غذایی سالم به همان اندازه که مفید و خوب است چالش برانگیز نیز هست. منتها در طول مسیری که برای رسیدن به منطقه رشد پیش رو است خیلی مفید خواهد بود و کمک زیادی به تحمل دشواری های آن خواهد کرد.
۴- بردن فعالیت های ورزشی به مراحل و سطوح بالاتر
شاید این برای شما دویدن مسافت ۵کیلومتری برای اولین بار باشد و برای دیگری، به پایان بردن تمرین های استقامتی ای که مدت ها است فکرش را در سر دارد. تفاوتی نمی کند فعالیت ورزشی مورد نظر چه باشد، مهم آن است که برای بردن آن به سطوح بالاتر تلاش کنیم. این کار هم راهکار عالی دیگری است که به ما، برای خروج از منطقه امن ذهنی، انگیزه و انرژی خواهد داد.
۵- انجام کارهای خلاقانه
انجام کارهای خلاقانه، از نوشتن چند بیت شعر گرفته تا راه اندازی کسب و کاری جدید، معمولا با ریسک یا خطرکردن همراه اند؛ چون برای انجام شان باید به عالمی قدم بگذاریم که برای مان ناشناخته است. در این شرایط، احتمال شکست خوردن و درس گرفتن از آن هم وجود خواهد داشت.
تمرین دادن ذهن به انجام کارهای خلاقانه کمک می کند بیشتر میل به رشد و ترقی را در خود احساس کنیم. به علاوه، نیازِ غیرواقعیِ بی نقص بودنِ همه چیز از ابتدای کار را از ذهن مان بیرون می کند.
۶- به چالش کشیدن باورها
برای هیچ کس راحت نیست از دیدگاه دیگری به دنیا نگاه کند؛ اما اگر بتوانیم این کار را انجام دهیم، امکان رشد فکری خواهیم داشت و با به چالش کشیدن باورهای نهادینه شده در وجودمان بینشی تازه خواهیم یافت. خواندن کتاب در ژانرهای مختلف، صحبت‌کردن با آدم هایی با طرز فکرها و عقاید گوناگون، و بازدید از مکان های جدید همگی راهکارهایی اند که با کمک شان می توان با دیدگاه خاص دیگران راجع به دنیا آشنا شد.
خیلی ساده ممکن است گرفتار این طرز فکر شویم که فقط هرچه خودمان به آن باور داریم درست است و نیازی به تغییر، تفکر انتقادی و چالش های ذهنی نیست. منتها این طرز فکر نوعی تن آسایی با خود به همراه دارد؛ چیزی که خروج از منطقه امن ذهنی را فوق العاده دشوار خواهد کرد.
۷- تمرین صداقت
با نقش بازی کردن و ادا درآوردن راه به جایی نخواهیم برد و با این کارها، توهمات و خیالات غیرواقعی نام امید و آرزو می گیرند. اگر با خودمان صادق باشیم، امکان شناخت بهتر خود را پیدا خواهیم کرد. اگر هم با دیگران روراست باشیم، مثلا وقتی با عزیزی از احساسات و افکارمان می گوییم، امکان برقراری ارتباطی عمیق تر و معنادارتر با آنها را خواهیم داشت. شناخت و ارتباطی که در خارج شدن از منطقه امن ذهنی و پیش رفتن به سمت منطقه رشد ما خواهند بود.
سخن آخر
حالا دیگر می دانید منطقه امن ذهنی چیست، چطور می توان از آن خارج شد، و برای ماندن در مسیر رشد و ترقی از چه چیزهایی باید دوری جست. فقط می ماند تصمیم و اراده شما که برای داشتن زندگی بهتر و شکوفا کردن تمامی استعدادهای تان تلاش کنید و از تمامی ظرفیت ها و توانایی ها برای بهترکردن زندگی خود و دیگران استفاده کنید.