تصور کنید زندگی تان چقدر راحت تر می شد اگر فرزندان تان خودشان کارهای خود را انجام می دادند، تنقلات شان یا غذای شان را آماده می کردند یا حتی در انجام کارهای خانه کمک حال تان بودند.
البته مستقل بارآوردن کودکان به معنای زندگی آسان تر برای شما نیست، اما می توانید از کودکان تان شهروندانی مسئول بسازد. تربیت کودک مستقل مشکل و وقت‌گیر است. بااین حال با ترفندهایی که در این مقاله برای تان نوشته ایم، می توانید به این هدف برسید.
1- به کودک تان بگویید چه انتظاری از او دارید
وقتی انتظارات تان از کودک منطقی باشد و آن انتظارات را واضح و صریح به او گفته باشید، کودک معمولا سعی می کند آن انتظارات را برآورده کند. اما اگر از کودک تان بیش از توانش توقع داشته باشید، او از پس آنها برنمی آید و کلا کار را رها می کند. همچنین اگر بیش از حد به او آسان بگیرید، باز هم نمی توانید برای یادگیری کارهایی که می تواند بیاموزد، او را به چالش بکشید.
بنابراین از کودک انتظارات معقول داشته باشید و بدانید چنین فرایندی به کمی آزمون و خطا نیاز دارد. مثلا اگر نمی دانید انجام دادن چه کاری برای او بسیار سخت است، به او کاری بدهید که خیلی به نظر مشکل نیاید. بعد تلاش کودک تان برای انجام آن کار را مشاهده کنید و میزان سختی آن را بسنجید.
2- برای آموزش کودک وقت بگذارید
انجام دادن کارها به جای آموزش چگونگی انجام دادن آنها به کودکان، راحت تر است. همچنین دیدن تلاش کودک هنگام انجام دادن کاری وقتی خودتان می توانید آن را به راحتی انجام دهید، هرگز آسان نیست. زمانی را که برای کودک می گذارید تا چیزی را به او آموزش دهید، نوعی سرمایه گذاری بدانید. مثلا وقتی به کودک یاد می دهید چگونه آشپزخانه را مرتب کند یا اتاق را جارو بکشد، در آینده دیگر مجبور نخواهید بود برخی از این کارها را خودتان انجام دهید.
3- برنامه روزانه داشته باشید
بیشتر کودکان وقتی برنامه روزانه داشته باشند، کارهای شان را به بهترین نحو انجام می دهند. به کمک برنامه ای خوب و معقول، متوجه می شوند ترتیب کارهایی که باید انجام دهند، چیست. نمونه ای از برنامه ریزی روزانه می تواند چیزی مانند این باشد:
-برنامه صبحگاهی: پوشیدن لباس، شانه کردن موها، شستن صورت، خوردن صبحانه، مسواک زدن، آماده کردن کیف مدرسه.
-برنامه پس از مدرسه: خوردن میان وعده یا نهار، نیم ساعت تماشای تلویزیون، انجام دادن تکالیف مدرسه، انجام دادن خرده کارهای خانه، خوردن شام، بازی کردن، حمام، پوشیدن لباس خواب، مسواک‌زدن، خواندن کتاب، خوابیدن.
برنامه روزانه منظم و واضحی تنظیم کنید تا کودک بداند ترتیب کارهایی که باید انجام دهد چیست. هرچه مرتب تر و سازمان یافته تر باشید، در مواقع ضروری کمتر گرفتار اضطراب و آشفتگی و انجام دادن کارها با شتابزدگی می شوید.
4- برای برنامه ها جدول درست کنید
فقط گفتن «اتاقت را تمیز کن» یا «برای رفتن به مدرسه آماده شو» برای کودکان کمی مبهم است. کودکانی که کوچک ترند تمرکز کمتری دارند و وقتی کودک در حال یادگیری مهارتی است، به توجه بیشتری نیاز دارد تا متوجه شود دقیقا چه کاری را باید انجام دهد.
وظایفی که به کودکان داده می شوند باید به کارهای کوچک تر تقسیم شوند. مثلا: «لباس های کثیفت را در سبد لباس های کثیف بگذار و بعد برو قفسه کتاب هایت را مرتب کن.»
مسلما زمانی که کودکان مشغول انجام دادن این کارها هستند، نباید کنار آنها بایستید و به تمام کارهای شان نظارت کنید. این روش نه تنها باعث مستقل شدن کودک نمی شود، بلکه نتیجه عکس دارد و او را به شما وابسته تر می کند.
5- کودک را به کار عادت دهید
رفتارها و کارهایی را که می خواهید کودک تان بیاموزد، تک تک به او آموزش بدهید و آن رفتارها را در کودک نهادینه کنید. مثلا اگر می خواهید به کودک ۶ساله تان یاد بدهید هنگام ناراحتی چگونه آرام شود یا به فرزند نوجوان خود بیاموزید برای خانواده شام آماده کند، این کار را مرحله به مرحله انجام دهید. یعنی ابتدا روش کار را به او نشان دهید و او را راهنمایی کنید، سپس بخواهید آن کار را به تنهایی انجام دهد.
زمانی که کودک تان کارهای محوله را انجام می دهد، به او بازخورد مثبت بدهید و اگر اشتباهی در کارش داشت، او را تصحیح کنید. وقتی کودک به مرحله اول کار به قدر کافی مسلط شد، مرحله بعد را به او بیاموزید. با این روش، رفتار یا مهارت های آموخته شده در کودک تان نهادینه می شوند.
6- کودک را تشویق کنید
وقتی کودکان قوانین را نقض می کنند یا وظایف شان را انجام نمی دهند، فورا توجه مان به آنها جلب می شود. این توجه منفی رفتار نادرست کودک را تقویت می کند. بنابراین به جای توجه به رفتارهای غلط کودک، خوب بودن کودک تان را به او یادآور شوید و وقتی کاری را بدون کمک شما انجام می دهد، او را بستایید. مثلا به او بگویید: «آفرین. بدون اینکه بهت یادآوری کنم، خودت ظرف غذایت را در سینک ظرف شویی گذاشتی!» یا « واقعا تحت تأثیر قرار گرفتم که تمام تکالیفت را تنهایی انجام دادی.»
۷- به کودک تان پاداش دهید
برای اینکه به کودک تان انگیزه بیشتری بدهید، می توانید جایزه های هفتگی برای او در نظر بگیرید. کودکان کوچک حتی با گرفتن جایزه ای ساده مانند برچسب کارتونی هم تشویق می شوند، اما برای کودکان بزرگ تر باید انگیزه های قوی تری بیابید. مثلا به او بگویید اگر تکالیفش را به تنهایی انجام دهد، روز تعطیل می تواند دوستش را به خانه دعوت کند.
در ضمن اگر قرار است کودک تان کاری را هر روز انجام دهد، فقط خرید ۱ جایزه انگیزه کافی به او نمی دهد که کار را مداوم انجام دهد و معمولا بعد از چند روز آن را رها می کند. به جای خرید جایزه، به او بگویید اگر هر روز تا قبل از شام تکالیفش را خودش به تنهایی انجام دهد، می تواند بعد از شام بازی کامپیوتری یا بازی موردعلاقه خود را انجام دهد یا چیزی مانند اینها.
7- قرداد تنظیم کنید
وقتی کودک تان می‌خواهد کارهایی را انجام دهد، باید انتظارات شما را به خوبی بداند. مثلا اگر می خواهد در شبکه ای اجتماعی برای خودش حساب کاربری بسازد، باید بداند چه رفتاری داشته باشد. در این مواقع بهتر است با او قراردادی مثل قرداد شبکه های اجتماعی ببندید و در آن قرارداد چنین قوانینی را قید کنید:
-پدر و مادرم باید تمام رمزهایم را داشته باشند.
-به هیچ کدام از درخواست‌های غریبه ها پاسخ مثبت نمی دهم.
-هروقت پدر و مادرم بخواهند، می توانند به حساب های کاربری شبکه های اجتماعی من دسترسی داشته باشند.
-اگر کسی تصویر یا متن نامناسبی برای من بفرستد، حتما به والدینم می گویم.
-به هیچ غریبه ای آدرس محل زندگی یا مدرسه ام را نمی دهم.
-عکس های شخصی خود را برای هیچ کس نمی فرستم.
-اگر هرکدام از موارد این قرارداد را نقض کنم، والدینم می توانند جلوی دسترسی من به حساب های کاربری ام را بگیرند.
سپس تمام قوانین قرداد را با کودک تان مرور کنید و به او فرصت پرسش دهید و در نهایت قرداد را امضا کنید و از کودک تان بخواهید که او هم آن را امضا کند.
باز هم به کودک تان تأکید کنید تا زمانی که او به قوانین شما احترام بگذارد، می تواند آزادی و استقلال خود را داشته باشد، در غیر این صورت تمام امتیازهای خود را از دست می دهد.
8- غر نزنید یا التماس نکنید
همان قدر که تذکردادن به کودک تان برای انجام کارها وسوسه انگیز است، نق‌زدن به او هم فقط وابستگی او به شما را بیشتر می کند. از گفتن جملاتی مانند «اگر جایزه می خواهی، فراموش نکن که اتاقت را تا موقع شام تمیز کنی!» پرهیز کنید. این کار باعث می شود کودک تان برای یادآوری وظایفش بیشتر به شما وابسته شود. بنابراین هر کاری را که می خواهید کودک تان انجام دهد، ۱ بار بگویید و او را کاملا راهنمایی کنید. سپس به او فرصت دهید تا نشان دهد می تواند مستقل باشد.
10- اجازه دهید کودک تان پیامد کارهایش را ببیند
باید به کودک تان نشان دهید رفتارهای نادرست پیامدهایی دارند. مثلا اگر تا دیروقت مشغول بازی کامپیوتری بود، کامپیوتر را از دسترس او خارج کنید یا اگر فراموش کرد کفش ورزشی اش را سر جایش بگذارد، موقع مدرسه رفتن کفش هایش را برایش پیدا نکنید. وقتی او مجبور باشد در مدرسه روی نیمکت بنشیند و بازی یا تمرین کردن بقیه کودکان را ببیند، دیگر فراموش نمی کند کفش ورزشی اش را سر جایش بگذارد. پیامدهای رفتارهای مان معلمانی عالی هستند.
11- پس انداز کردن را به کودک تان بیاموزید
به کودک تان قلک بدهید و به او بیاموزید که پول هایش را پس انداز کند. البته او را به این کار مجبور نکنید. بگذارید خودش تصمیم بگیرد. با این حال، به کودک تان بگویید که با پس انداز پول خود می تواند چیزی را بخرد که دوست دارد. این کار برای استقلال یافتن کودک تان مفید است.
12- کمک کردن به دیگران را به او بیاموزید
کمک کردن به دیگران، حتی در حد مراقبت از حیوان خانگی یا گیاه آپارتمانی، موجب می شود کودک احساس استقلال کند و از وابستگی اش به شما کم شود.
13- به او یاد بدهید از خودش مراقبت کند
وقتی کودک تان کمی بزرگ تر شد، به او یاد بدهید که مراقب سلامتی خودش باشد و مثلا اگر به چیزی مثل بادام زمینی حساسیت دارد، بداند در موقعیت های مختلف (مثلا در مهمانی ها) چه کند و تصمیم درست را بگیرد.
14- به او اجازه دهید شکست بخورد
سخت ترین کار این است که اجازه دهید کودک تان در کاری شکست بخورد. اما شکست بخشی از زندگی است و همه ما در زندگی مان با شکست هایی مواجه شده ایم. به آنها بیاموزید از شکست نترسند و به جای آن برای انجام دادن کار مدنظرشان تا می توانند تلاش کنند. این نوع برخورد از کودک تان فردی مستقل می سازد.
سخن آخر
سرعت رشد کودکان با یکدیگر فرق دارد. بنابراین اگر یکی از کودکان تان آن‌گونه که تصور می کنید باید مستقل شده باشد مستقل نشده است، نگران نشوید. با ترفندهایی که در این مقاله ارائه شده است، می توانید سرعت رشد و استقلال او را افزایش دهید. کودکان با کمی حمایت و راهنمایی می توانند مهارت های لازم را بیاموزند و اعتماد به نفسی را کسب کنند که لازم دارند و به مرور کارهای خود را به تنهایی انجام دهند.