برای رشد فکری و افزایش هوش کودک لازم است که به او اجازه دهیم در یک قلمروی شخصی دست به آزمایش بزند، کنجکاوی کند، با اشتباهات خود به نتایجی برسد و با جبران آنها راه های تازه ای کشف کند. بنابر این لازم است تا این قلمرو را به او بشناسانید و از او در این زمینه حمایت کنید. در مقاله امروز قصد داریم به تعریف حریم خصوصی، لزوم شناخت این حریم برای کودک و راه های آموزش آن بپردازیم.
حریم خصوصی هر فردی درواقع قلمروی شخصی او در زندگی است که حق عرفی و قانونی است که بدون رضایت وی نباید به آن وارد شد. کودک نیز مانند بزرگسالان به این حریم خصوصی نیاز دارد تا بتواند به کند و کاو بپردازد، ظرفیت های خود را درک و کشف کند و با آزمون وخطا بتواند تصمیم های درست بگیرد.
تعارض میان حریم خصوصی کودک و حق تربیت والدین
برای این که بتوانید به حریم خصوصی کودک احترام بگذارید باید قلمروی شخصی او را محترم بشمارید اما میان حفظ این حریم و تکالیف والدین به تربیت کودک تعارض وجود دارد زیرا تربیت کودک نیاز به کنترل و نظارت و ورود به حریم خصوصی کودک دارد. از نظر کنوانسیون حقوق کودک حفظ حریم خصوصی کودک با درنظر گرفتن حق دخالت در امور کودک جهت حفظ منافع او و برای تربیت او لحاظ شده است اگر چه قوانین ایران در جهت حفظ حقوق کودک کامل نیست.
اهمیت حفظ حریم خصوصی کودکان
کودکان برای رسیدن به رشد و بلوغ فکری و همچنین قدرت و استقلال فکری نیاز به حریم خصوصی دارند زیرا به واسطه وجود این حریم مجال امتحان و آزمون و خطا پیدا می کنند و می توانند با آزمون توانایی های خود قدرت تفکر و تصمیم گیری پیدا کنند. اگر این حریم را برای آنها قائل نشوید آنها نمی توانند خطا کنند و با علایق خود آشنا شوند، عزت نفس و اعتماد به نفس خود را پرورش دهند و زندگی آنها اقتباسی از زندگی والدین و تحفه ای عاریتی است که باعث سرکشی و عصیان و عدم رشد توانمندی های کودک می شود.
آغاز حریم خصوصی کودک
برای شروع حریم خصوصی کودک نمی توان به شکل دقیقی زمان تعیین کرد این موضوع بشتر تحت تاثیر سبک زندگی خانواده ها و طرز فکر و نگرش آنها به زندگی خود و فرزندشان همینطور نوع روابط آنها دارد. درواقع نوع نگاه و عملکرد شما و شیوه تربیتی شما می تواند حدود این حریم خصوصی را تعیین کند. هر آنچه که شما به عنوان والد در حیطه حریم خصوصی رعایت می کنید به عنوان سبک زندگی و عادت ها، در زندگی کودک و شکل گیری حریم خصوصی او تعیین کننده است.
به عنوان نمونه وقتی کودک را برای تعویض لباس به مکانی می برید که خلوت باشد و به او می گویید که باید لباس هایش را آنجا تعویض کند به طور ضمنی به کودک می فهمانید که این موضوع جزء حریم خصوصی او محسوب می شود. بنابراین تمام موارد را به این شکل یاد میگیرد و بصورت بازتابی از عملکرد شما نشان می دهد.
راه های آموزش حریم خصوصی به کودک
برای این که کودک را با این مقوله آشنا کنید و به او حریم خصوصی، رعایت آن و همچنین درک حقوق خود در این حریم را بیاموزید لازم است به کمک برخی کارها و رفتارها او را در شناخت و فهم حریم خصوصی یاری کنید. روش های زیر می تواند در آموزش این موضوع موثر باشد.
1- جدا کردن اتاق کودک و اجازه گرفتن
اختصاص دادن یک اتاق در خانه به کودک این مفهوم را می رساند که باید برای خود یک محدوده شخصی داشته باشد و آن مکان برای او و مختص او است. مکانی که استقلال محدودی را به کودک عرضه می کند و کودک می تواند آزادانه در آن بازی کند و احساس کند حتی به شکلی محدود از شما مجزاست. انجام این کار به کودک استقلال و اعتماد به نفس بیشتری می دهد و درواقع می توان گفت قلمرویی را برای کودک به رسمیت شناخته اید.
بعد از اختصاص دادن یک فضا به کودک حتما قبل از اینکه وارد آن حریم شوید خواه یک اتاق باشد، یا یک فرش، یا یک کشوی لباس حتما از کودک اجازه بگیرید تا ببینید که به حریم خصوصی و قلمروی اختصاصی او احترام می گذارید.
2- خودداری از پرسیدن برخی سوالات و تحت فشار قرار ندادن
پرسش برخی سوالات که جزئی از حریم خصوصی و فضای شخصی کودک می شود بپرهیزید زیرا حریم خصوصی فقط اختصاص به مکان فیزیکی در خانه ندارد و شامل خیلی از موضوعاتی می شود که شما در آن حضور ندارید یا نسبت به آن بی اطلاع هستید و مسئله ای است که مربوط به کودک شما و شخصی است.
اگرچه این مسائل کوچک و پیش افتاده باشد اما عدم سوال پیچ کردن و عدم کنجکاوی شما در آنها باعث می شود کودک بفهمد حد حریم خصوصی یک انسان تا کجاست و ضمن طی کردن مراحل یادگیری حریم خصوصی خود، می آموزد که خود نیز آنها را درباره دیگران رعایت کند. مثلا اگر فرزند شما با پدرش به پارک می رود نباید از او سوال کنید با پدرت در پارک چه کردید یا او چه گفت و …. دخالت در این امور، خبرچینی، سرک کشیدن در گوشی دیگری همه مسائلی است که جزء حریم خصوصی یک انسان است.
از کودک خود نخواهید در جمع های خانوادگی یا درمهمانی کاری انجام دهد که رغبتی به آن ندارد. مثلا او را تحت فشار نگذارید که حتما در جمع شعر بخواند یا چیزی که معلم به او یاد داده به دیگران منتقل کند. در این موارد باید اجازه دهید کاری را انجام دهد که خودش دوست دارد. اجبار و پافشاری شما نسبت به او درنظر نگرفتن حق و حریم اوست.
3- نپرسیدن سوالات شخصی از دیگران و احترام به حریم دیگران
خیلی از اشخاص عادت دارند در جمع های دوستانه یا خانوادگی دیگران را با سوالات شخصی خود بمباران می کنند تا کنجکاوی خود را ارضا کنند. پرسیدن سوالاتی از قبیل چرا تا حالا ازدواج نکردی، درآمد ماهیانه ات چقدر است؟ چرا انقدر لاغر شدی همه مسائل خصوصی دیگران هستند که شما می بایست رعایت کرده و از کسی نپرسید به ویژه در مقابل کودکان. زیرا باعث می شود سرک کشیدن در حریم خصوصی دیگران را بیاموزند.
سعی کنید حریم خصوصی دیگران را محترم بشمارید. چه به لحاظ فیریکی و محدوده زندگی چه از نظر مسائل خصوصی و روحی، خانواگی. به عنوان مثال جهت حفظ حقوق دیگران از ایجاد سروصدا در آپارتمان جلوگیری کنید. ماشین خود را جلوی حریم خانه دیگران پارک نکنید. رعایت کردن این موارد به شناخت حریم خصوصی به کودک و رعایت آن کمک می کند.
4- اجازه از کودک برای عکس گرفتن و آموزش حلقه محبت
برای این که به رشد عزت نفس، اعتماد به نفس و حفظ حریم کودک کمک کنید اگر قصد دارید از او فیلم و عکس بگیرید و آن را به دیگران نشان دهید یا در شبکه مجازی بگذارید حتما از او اجازه بگیرید و حقوق او را به رسمیت بشناسید. همینطور این رفتار را با دیگران نیز انجام دهید تا کودک نیز با این شیوه بهتر و بیشتر آشنا شود و بیاموزد که نباید بدون اجازه دیگران از آنها فیلم گرفت یا در فضایی منعکس کرد.
حلقه محبت اشخاصی هستند که اجازه دارند کودک را ببوسند، او را در آغوش بگیرند و در امور بهداشتی مانند حمام کردن یا شست و شو به کودک کمک کنند یا به کودک هدیه دهند و یا این که کودک می تواند با آنها تنها باشد. این محدوده را به کودک بیاموزید و به او بگویید تنها این اشخاص می توانند اینقدر با او صمیمی باشند و انها حق ندارند با غریبه ها معاشرت کنند یا از آنها چیزی بگیرند و غیر از این افراد دیگران حق ندارند کارهای گفته شده را انجام دهند حتی برخی از افراد فامیل نیز تا این اندازه نمی توانند به کودک نزدیک شوند، نمی توانند به بدن کودک دست بزنند و نمی توانند بدن کودک را ببینند.
5- آموزش مالکیت و محدودیت های مکان و زمان
از همان ابتدای کودکی با انجام برخی کارها به کودک مالکیت را بیاموزید تا بهتر مفهوم حریم خصوصی را درک کند. به عنوان مثال ظرف غذای مخصوص برای او بخرید تا اختصاصا برای خودش باشد و در آن غذا بخورد. یا مثلا لوازم حمام او را جدا کنید و با تفکیک وسایل او به او حق مالکیت را یاد دهید. به او بگویید که اسباب بازی های مال اوست، اتاق خواب او، غذای او و … مال او هستند.
تفاوت شب و روز و محدودیت هایی که ممکن است در روز یا شب وجود داشته باشد با کودک صحبت کنید. مثلا به کودک بیاموزید که شب ها نمی توان به پارک رفت. یا مثلا در اتاق خواب نمی توان غذا درست کرد و به این شکل مرزهایی که بین شب و روز یا مکان ها وجود دارد به او یاد دهید.
6- آشنایی کودک با مفهوم راز و وضع قوانین
یکی از راه های آموزش حریم خصوصی به کودک آشنا کردن او با مفهوم کلمه راز است. به کودک یاد دهید که صحبت هایی که خانواده می کنند باید پیش خود نگه دارند و آن حرف ها مال خانواده است و نباید به دیگران گفت. یاد بدهید خیلی از موضوعات و حرف ها را فقط می توان به مادر و پدر گفت و آنها دوست کودک هستند و راز های کودک را نگه می دارند و کودک می تواند با پدر و مادر تمام حرف های خود را درمیان بگذارد.
به کمک برخی قوانین در خانه می توانید به کودک رعایت حریم خصوصی را یاد بدهید تا او حد فاصل و جدایی برخی امور را بهتر درک کند مثلا به او یاد بدهید هر کسی باید وسایلش را در کمد خودش بگذارد، هر کس وسایل شخصی خودش را دارد، زمانی که از وسایل مشترک استفاده می کنید باید نوبت را رعایت کنید، اگر کسی با گوشی صحبت می کند نباید به او خیلی نزدیک شوید تا راحت صحبت کند و مسائلی از این قبیل.
7- آموختن تفاوت دخالت و کمک، نظرخواهی از کودک
به کودک کمک کنید فرق بین دخالت کردن و کنجکاوی با پرسیدن سوالات شخصی را با کمک کردن درک کند. به او بگویید سوالاتی که از او می پرسید برای این است که بتوانید به او کمک کنید و او در سنی است که به حمایت و کمک شما نیاز دارد و این موضوع با پرسش های بی مورد و دخالت در امور دیگران فرق دارد. به او بگویید والدین با پرسیدن راحت تر می توانند چطور به کودک کمک کنند و قصد دخالت و فضولی ندارند.
در حدود سن کودک او را در مسائلی که به خودش مربوط می شود از او نظرخواهی کنید تا با مفهوم استقلال فکری و حریم خصوصی آشنا شود و به شخصیت او احترام بگذارید اما اگر نمی خواهد درباره موضوعی مطلبی بگوید یا نظری در مورد یک سوال یا موضوعی ندارد او را تحت فشار نگذارید و همین را از او بپذیرید.
8- عدم برنامه ریزی برای کودک و تبدیل خانه به کلاس درس
به برنامه زمانی کودک و تفریحات او احترام بگذارید و اوقات فراغت او را علی رغم میل او پر نکنید. اجازه دهید کاری که به آن علاقه دارد انجام دهید و به اجبار او را به کلاس های آموزشی نفرستید. کودک حق انتخاب دارد و خودش باید برای تفریحات خود تصمیم بگیرد.
وضع قوانین برای آموزش به کودک بسیار مفید و خوب است اما دیگر خانه را به کلاس بیست و چهار ساعته تبدیل نکنید لازم نیست کودک مدام در حال یادگیری باشد بلکه باید فضایی داشته باشد تا خود به آزمون و خطا بپردازد بنابراین احتمال خطا را برای کودک قائل شوید و با لیستی از باید ها و نباید ها حق خطا و آزمون را از کودک نگیرید.
9- دادن آزادی بیان به کودک و عدم تحمیل نظر خود به وی
زمانی که کودک شروع به بهانه گیری می کند یا ناراحت است یا با لجبازی سعی در بیان مقصود خود دارد به کمک تنبیه کودک و جریمه باعث نشوید او متوسل به دلیل تراشی برای توجیه کارهای خود بشود بلکه به او زمان بدهید تا وقتی آماده صحبت کردن است با شما حرف بزند.
سعی نکنید با بیان این که من والد تو هستم و تو مجبوری به حرف من گوش دهید اعتماد به نفس کودک را تخریب کنید و فضای شخصی کودک را نادیده بگیرید و با تحکم و ایجاد نگاه از بالا به پایین حریم خصوصی او را تضعیف کنید. نظرات خود را به کودک تحمیل نکنید او حق دارد از رنگ خاص، مدل خاص یا یک وسیله به خصوصی خوشش بیاید و همان را بخواهد. القای نظر و سلیقه به کودک باعث عدم شکل گیری اعتماد به نفس لازم برای تصمیم گیری های مهم زندگی او می شود. شخصیت و سلیقه و حریم او را به رسمیت بشناسید.
سخن آخر
حریم خصوصی هر فرد، خاص ترین و خصوصی ترین بخش زندگی یک فرد است که می بایست از کودکی برای فرد نهادینه شده و کمک کنید کودک در آن به باور برسد تا به خوبی به بلوغ فکری، عاطفی رسیده و عزت نفس و اعتماد به نفس خوبی داشته باشد و در تصمیمات خود قاطع و درست رفتار کند.